• 18 желтоқсан 2024
• 299

Білім мен тәрбие арқылы үйлесімді қоғам құру – қазіргі ғылымның маңызды миссиясы

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жыл сайын 500 қазақстандық ғалым мемлекет есебінен халықаралық тағылымдамадан өтеді. Оларға жаңа білім алуға және шетелдік әріптестерімен бірлесіп зерттеу жүргізуге мүмкіндік берілді. Олардың арасында Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің өкілдері де бар. Бүгін біз «Болашақ» бағдарламасы аясында Ұлыбританияда білім алып жатқан Серікхан Алханұлы Жүзеевпен әңгімелесеміз.

 - Серік Алханұлы, бірнеше айдан бері сіз басқа елдеcіз, үйден алыстасыз. Сізді не таң қалдырады, не қыңжылтады? Сіз өзіңіз үшін қандай мәдени, тұрмыстық және зерттеу жаңалықтарын жасадыңыз?

- Шетелде болу, әрине, үлкен тәжірибе. Ұлыбританияға келгеннен бері мені білім беру мен ғылыми зерттеулер жүйесін ұйымдастырудың жоғары деңгейі ерекше таң қалдырды. Менде Рединг, Оксфорд және Кембридж университеттерінде білім беру жүйесімен және зерттеу бағыттарымен танысудың бірегей мүмкіндігі бар. Бұл университеттердің әрқайсысы тек білім алуға ғана емес, сонымен қатар шығармашылық ойлауды, аналитикалық тәсілді және еркін пікірталасты дамытуға көп көңіл бөледі.

Мәдени тұрғыдан алғанда, Ұлыбританияның тарихы мен дәстүрлері керемет бай және алуан түрлі. Лондонның тарихи орындарымен, Уорик сарайымен және Оксфордтың әйгілі кітапханаларымен танысқаннан кейін менің елге деген қызығушылығым одан әрі арта түсті. Сонымен қатар, Ұлыбританияның уақытқа деген көзқарасы мені тәнті етті, мұнда "уақыт — ақша" принципі өзекті, ағылшындар жоспарлауға көп көңіл бөледі.

Ғылыми тұрғыдан алғанда, британдық білім беру жүйесі студенттердің жеке дамуына баса назар аударатындығынан мен шабыт аламын. Университеттер еркін ойлауға және идеяларды білдіруге кең мүмкіндіктер береді. Бірақ бұл тәжірибе маған шыдамдылықты, бейімделуді және өз мүмкіндіктерімді тереңірек білуді үйретті. Әр күн жаңа мүмкіндіктер мен жаңалықтарға толы, бұл менің сапарымды ерекше және мағыналы етеді.

 - Ғылыммен айналысу туралы шешіміңізге кім немесе не әсер етті?  Сіздің зерттеуіңіз қандай мәселелерге қатысты?  Сіздің зерттеу нәтижелеріңіз несімен пайдалы болады ? 

- Менің ғылыммен айналысуды таңдауыма өмірлік тәлімгерлерім мен кәсіби даму қажеттілігі әсер етті. Университетте оқып жүрген кезімде мен білім берудегі жүйелі өзгерістер мен тиімді басқару процестері туралы көп ойладым. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің оқытушыларының қолдауының арқасында менің өсуім мен жетістікке жетуім мүмкін болды деп сеніммен айта аламын. Соңғы кездері мені зерттеудің жаңа бағыттары мен әдістері ерекше қызықтырады. Сонымен қатар, білім беру саласындағы озық әлемдік тәжірибені зерделеуге және оны Қазақстанның жағдайына бейімдеуге деген ұмтылыс мені ғылыми жолды таңдауға итермеледі.

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті соңғы жылдары дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты. Ол әлемдік рейтингтерде орын ала бастады. Бұл бағытта университетті белсенді насихаттайтын Бейбіткүл Сарсемханқызы Кәрімова үлкен рөл атқарды. Біздің шетелдік тағылымдамадан өту тәжірибеміз оның қолдауының арқасында мүмкін болды.

Қазіргі уақытта мен Ұлыбританиядағы Рединг университетінде ғылыми тағылымдамадан өтіп жатырмын. Менің зерттеуім білім беру жүйесін тиімді басқару және көшбасшылық принциптерін дамыту мәселелеріне бағытталған. Атап айтқанда, сапаны басқарудағы, оқытушылардың кәсіби дамуын қолдаудағы және оқушылардың академиялық нәтижелерін жақсартудағы көшбасшылықтың рөліне назар аударамын.

     

- Басқа жақта болу дегеніміз бұл мәдени алмасу мүмкіндігі. Сіз оны қалай қолданасыз?

- Шетелде өмір сүру – бұл білім алу ғана емес, сонымен қатар мәдениетаралық диалог үшін бірегей мүмкіндік. Ұлыбританияда бірнеше ай болған кезде мен жергілікті халықтың тұрмысы мен мәдени құндылықтарын белсенді түрде зерттеуге тырысамын.  Оксфорд университетінің әйгілі Бодли кітапханасында өткізген уақыт мен үшін үлкен рухани тәжірибе болды.

Мен үшін мәдени алмасу – бұл жаңа нәрсені үйрену мүмкіндігі ғана емес, сонымен қатар өз мәдениетімді таныстыру және оны мақтан тұту. Бұл тәжірибе білім беру саласындағы халықаралық ынтымақтастық пен жобалардың болашағы үшін берік негіз қалайды.

 - Бос уақытыңызда не істейсіз? Жаңа достар таба алдыңыз ба? Олар сізді несімен қызықтырады және баурайды?  

- Бос уақытымның көп бөлігін University of Reading кітапханасында өткіземін. Бұл кітапхана мен үшін нағыз шығармашылық орталыққа айналды. Мұнда мен диссертацияммен жұмыс істеймін және ғылыми мақалалар жазамын. Сонымен қатар, мен зерттеуге қажетті жаңа әдебиеттер мен дереккөздерге қол жеткізе аламын.

Кітапхана тек оқу орны ғана емес, сонымен қатар кәсіби байланыстар орнату ортасы болып табылады. Мұнда біз әр түрлі саладағы оқытушылармен және ғалымдармен кездесеміз.

Мен тек кітапханада ғана емес, сонымен қатар әртүрлі университеттік іс-шараларда да жаңа достар табамын. Менің әріптестерімнің көпшілігі өз елдерінде білім беру жүйелерін зерттейді және оларды жақсартуға бағытталған жобалармен жұмыс істейді. Олардың тәжірибесі менің көкжиегімді кеңейтіп, ғылыми қызығушылығымды арттырады.

 - Ғылым туралы сөйлесейік.  Қазақстан мен Ұлыбритания ғылымы арасындағы алшақтық үлкен деп ойлайсыз ба?

- Қазақстан мен Ұлыбритания ғылымының арасында белгілі бір айырмашылықтар бар, бірақ олар әр елдің ғылыми даму жолының ерекшеліктерін көрсетеді. Ұлыбританияда ғылымның тамыры терең, зерттеу мәдениеті ғасырлар бойы қалыптасқан.  Мұнда ғалымдар кез-келген уақытта жұмыс істей алады. Мысалы, University of Reading-те кітапханалар мен зертханалар тәулік бойы жұмыс істейді.

Ұлыбританияда зерттеулердің көпшілігі нақты мәселелерді шешуге бағытталған және оларды қаржыландыруды жеке сектор да, мемлекет те қолдайды. Қызықты сәт: University of Oxford кітапханасына барған кезде мен жергілікті студенттер мен ғалымдардың күнделікті, өте қарапайым және практикалық ұғымдар мен мәселелерді зерттеуде үлкен нәтижелерге қол жеткізгенін байқадым. Сонымен қатар, University of Cambridge ғалымдары тар шеңберлі мамандандыруға көбірек көңіл бөледі және әлемдік деңгейде өз саласының танымал сарапшыларына айналады.

Қазақстанда педагогика ғылымы ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті зерделеуге баса назар аудара отырып, бірегей артықшылыққа ие. Бізде қазақ этнопедагогикасы, әдет-ғұрыптары және олардың қазіргі білім беру жүйесіне кірігуі саласында көптеген лайықты зерттеулер жүргізілуде. Алайда, кейбір салаларда зерттеулерді қаржыландыру деңгейі төмен, ал зертханалық инфрақұрылым жеткіліксіз дамыған. Мысалы, күрделі эксперименттер жүргізу үшін қазақстандық ғалымдар кейде шетелге шығуға мәжбүр болады, бұл ғылыми процесті едәуір қиындатады.

Жеке тәжірибемнен айта аламын, Ұлыбританияда әрбір зерттеушіге оның мүдделеріне сәйкес жобалармен жұмыс істеу мүмкіндігі беріледі. Мысалы, University of Reading-те профессорлардың бірі студенттерді оқытуда жасанды интеллектті қолдану тәжірибесімен бөлісті, бұл мені өз зерттеулеріме жаңа идеялар қосуға шабыттандырды.

Қорытындылай келе, Ұлыбританияның ғылымы ұйымдық жағынан анағұрлым дамыған болса да, Қазақстандық ғылымның әлемдік аренада ұлттық құндылықтарды дәріптеу үшін үлкен мүмкіндіктері бар. Екі елдің ғылыми мәдениетін ұштастыра отырып, біз халықаралық ғылыми қоғамдастықта лайықты орын алатынымызға сенімдімін.

 - Қазақстандық ғылымды дамытудың болашағы қандай? Алдағы 10 жылда ғылымда қандай серпінді жаңалықтар күтуге болады?

- Қазақстандық ғылымның болашағы зор деп санаймын. Соңғы жылдары мемлекет ғылымды қолдауға ерекше назар аударды және біз осы саладағы оң өзгерістерді көріп отырмыз. Мысалы, Жас ғалымдарға арналған бағдарламалар, шетелде білім алу мүмкіндіктері – осының барлығы еліміздің ғылыми әлеуетін дамытуға бағытталған.

Алдағы жылдары Қазақстанда жасанды интеллект пен цифрлық технологиялар саласында айтарлықтай серпіліс болатынына сенімдімін. Бұл бағыт қазірдің өзінде белсенді дамып келеді және болашақта білім мен экономикаға, әсіресе өндірістік процестер мен денсаулық сақтау жүйесіне үлкен әсер етеді.

Сонымен қатар, біздің елімізде энергетика және экология саласында үлкен перспективалар бар. Қазақстанның баламалы энергия көздерін дамыту үшін мүмкіндіктері бар, ал табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану әлемдік деңгейде ірі экологиялық жобаларды іске асыруға мүмкіндік береді.

- Егер Сізге кез-келген дәуірдің кез-келген ғалымына бір сұрақ қоюға мүмкіндік берілсе, бұл ғалым кім болар еді және сіз оған қандай сұрақ қояр едіңіз?

- Егер менде ондай мүмкіндік болса, мен Әл-Фарабиді таңдар едім. Оның есімі әлемдік ғылым тарихында "екінші мұғалім" ретінде белгілі. Ол философия, математика, астрономия саласында ғана емес, этика мен білім беру мәселелерінде де баға жетпес мұра қалдырды.

Мен: "Білім мен тәрбие арқылы үйлесімді қоғам құру мүмкін бе, егер солай болса, бұл үшін қандай принциптерді сақтау керек?" - деп сұрар едім.  Бұл сұрақ Мен үшін үлкен маңызға ие, өйткені Әл-Фараби өз еңбектерінде адамгершілік пен ақылдың үйлесімділігін зерттей отырып, идеалды қоғамның негіздерін түсіндіруге тырысты. Ол адамзаттың дамуындағы ғылым мен білімнің рөлін терең түсінді және өз дәуірінде мәдениеттер арасындағы байланысты нығайтуға тырысты.

Сонымен қатар, оның білімді тек теориялық тұрғыдан ғана емес, практикалық тұрғыдан да қолдану, адамдар арасындағы ынтымақтастық пен өзара түсіністікті дамыту туралы идеялары біздің өмірімізге тікелей байланысты. Оның жауаптары мен ойлары, әрине, ғылым мен қоғамның одан әрі дамуына сілтеме бола алады.

 Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің медиа орталығы
Байланыс телефоны: 8(7242) 26-21-34
 e-mail: media_korkyt@mail.ru