• 10 желтоқсан 2024
• 440

Әлеуметтік ұтқырлық жағдайында халықаралық ынтымақтастық маңызды

"Біздің ғалым" - шетелде оқитын Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің оқытушылары туралы баяндайтын жаңа айдар. Айдарымыздың қонағы – Ресейде, Қазан федералды университетінде ғылыми тағылымдамадан өтіп жүрген, педагогика ғылымдарының магистрі Эльмира Байниязова. Студенттердің коммуникативтік құзіреттілігі, Қазан лигвистикалық мектебі, Қазақстанға оралғаннан кейінгі жоспарлар және т.б. туралы біз Эльмира Мерекеқызымен әңгімелестік.

- Эльмира Мерекекызы, сіздің зерттеуіңіз туралы сұрақтан бастайын. Сіздің ғылыми жұмысыңыздың тақырыбы қандай? Неліктен сіз осы бағытты таңдадыңыз?

«Цифрлық технологиялар арқылы жоғары оқу орындары студенттерінің шет тіліндегі коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру» жұмыс тақырыбым осылай аталады. Менің ойымша, мәселе өте өзекті, өйткені қазіргі қоғам әлеуметтік ұтқырлықтың күшеюімен, барлық деңгейдегі байланыстардың дамуымен, құндылық бағдарларының күрт өзгеруімен сипатталады. Бұл жалпы өмірдің барлық салаларында, атап айтқанда білім беруде коммуникация қажеттілігін күшейтеді. Шет тіліндегі коммуникативті құзыреттілікті қалыптастыру мәселесі де өзінің өткірлігін жоғалтпайды. Мәселе цифрлық технологиялар арқылы да сәтті шешілуі мүмкін, бұл педагогикалық ғылым мен практиканың нақты басымдығына айналады. Әлем тез дамып, өзгеруде, сондықтан «шет тіліндегі коммуникативті құзыреттілік» ұғымы жүйелі және икемді тәсілді қажет етеді. Жұмыста біз болашақ шет тілі мұғалімінің тұжырымдамалық, процессуалдық және нәтижелі блоктарды қамтитын шет тілінің коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру моделін ұсындық, мұғалімдердің шет тілдік хабардарлығын қалыптастыруда оқытудың интерактивті технологияларының әдістемелік мүмкіндіктерін айқындадық.

- Сіздің әріптестеріңіз зерттеуде қандай әдістерді қолданады? Олар қазақстандық әдістерге қалай ұқсас немесе ерекшеленеді?

Қазан университетінде оқуымды маңызды деп санаймын, өйткені мұнда 14 кафедра, бес ғылыми-білім беру орталығы, ҚФУ Филология және мәдениетаралық коммуникация институтының үш ғылыми - зерттеу зертханасы шоғырланған. Дәл осы жерде төрт әйгілі ғылыми мектептің: Қазан лингвистикалық мектебінің, Қазан әдебиеттану мектебінің, Қазан түркология мектебінің және Қазан лингвометодикалық мектебінің дәстүрлері сақталып, тереңдей түсуде. Дәл осы жерде лингвистиканың маңызды бағыттарының бірі - түзету жұмыстарынан бастап сөйлеуді талдау және синтездеу құралдарын құруға дейінгі жетістіктері әртүрлі салаларда қолданылатын эксперименттік фонетика пайда болғанын бәріміз білеміз.

Университетте түркология лингвистикалық мектебінің өкілдері белсенді жұмыс істейді, татар тілімен байланысты қызықты жобалар жүзеге асырылуда. Постулаттары жүйелілік пен функционалдылықтың лингвистикалық принциптері болып табылатын лингвометодикалық мектеп, тілге жұмыс істейтін жүйе ретінде қарауға байланысты, педагогикалық тұрғыдан өте қызықты. Бұл менің зерттеу салам, мұнда тілдер мен мәдениеттер арасындағы диалог мен үшін маңызды.

Лингвистикада қолданылатын әдістер әр түрлі елдерде әр түрлі деп айтуға болмайды. Бірақ, әрине, өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, Қазақстанда этнолингвистика мен лингвомәдениетті зерттеуде қазақ халқының тілі мен мәдениетіне байланысты зерттеулерге, ұлттық компоненттерді зерттеуге көбірек сүйенеді. Ресейде семантикалық және құрылымдық талдау әдістері толығырақ қолданылады. Онда да, мұнда да адамның сөйлеу әрекетін белсенді зерттеу жүргізіледі, яғни психолингвистика сияқты компонент дамиды.

Қазақстандық ғалымдардың тілдерді зерттеу жөніндегі жаһандық жобаларға қатысуын қамтамасыз ететін халықаралық ынтымақтастық білім беру жүйесін жетілдіру, сондай-ақ еліміздің жалпы дамуы мәселелеріндегі маңызды қадам болып табылады. Сондықтан, цифрлық филологияны дамыту, филологияны мәдениеттанумен, антропологиямен, когнитивтік психологиямен біріктіру тұрғысынан халықаралық ынтымақтастық кеңістігін кеңейту қажет деп ойлаймын.

- Шетелдік тағылымдамаңыз өтіп жатқан университет, ел және қала туралы айтып беріңізші.

Қазан университеті – Ресейдегі ең көне университеттердің бірі. 2023 жылы ежелгі тарихы бар университеттің 210 жылдық мерейтойы атап өтілді. Оқу орны бастапқыда тарихи орамда орналасқан, бірақ ХХ ғасырда өзгерістер сөзсіз болды. Барлық уақытта университеттер айналасында ерекше әлеуметтік құрылымның қалыптасуына ықпал ететін кең мәдени өріс жасайды. Дәл осындай жағдай Қазанда да болды, жоғары мектептің әсерінен қала дамушы қоғамның қажеттіліктеріне, елді еуропаландыру міндеттеріне сәйкес өзгере бастады. Уақыт өте келе студенттер қалашығы Қазанның мәдени және сауда орталығына айналды: қонақ үйлер, дәріханалар, дүкендер, университет жұртшылығына қызмет көрсету үшін қажетті инфрақұрылым пайда болды. Ал қазір Қазан университеті әлемдік байланыстарды дамытуға бағытталған ғылыми, мәдени, қоғамдық орталық болып табылады.

Қазан қаласының ресми құрылған күні 1005 жыл болып саналады. Қала Шығыс пен Батыс арасындағы сауда жолдарының қиылысында, Еділ өзенінде орналасқан. Қазанның қазіргі тарихы 1990 жылы Татарстан Республикасының басты қаласы болған кезде басталды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін мұнда метрополитен салынды. Қазанда көптеген тарихи және сәулет ескерткіштері, Кул-Шариф мешіті, Миллениум көпірі, ипподром, ең үлкен өзен порттарының бірі, жаңа әуежай сияқты заманауи құрылымдар бар. Негізгі тартымдылық, әрине, қаланың цитаделі, археологиялық және тарихи ескерткіштер кешені, ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра нысаны болып табылатын Қазан кремлі.

Мұнда туристер өте көп. Қала тұрғындарының саны миллионнан асады. Мен көптеген серіктестер мен достар тапқан бұл қаланы жақсы көріп үлгердім. Халықаралық алмасу – кез-келген адамның өміріндегі өте қызықты кезең.

-Отандық ғылымның даму перспективалары және шетелдік тағылымдамалардың қазақстандық ғалымдардың зерттеулеріне әсері туралы пікіріңізбен бөлісіңіз. «Болашақ» халықаралық бағдарламасының «500 ғалым» жобасының болашағы бар ма?

Қазақстанның отандық ғылымының әлеуеті зор, алайда оны одан әрі дамыту бірқатар негізгі міндеттерді шешуді талап етеді: ғылыми зерттеулерді қаржыландыруды күшейту, инфрақұрылымды жаңғырту, кадрлар даярлау және әлемдік ғылыми қоғамдастыққа интеграциялау.

"Болашақ" сияқты халықаралық академиялық ұтқырлық бағдарламалары ғылымның дамуына айтарлықтай әсер етеді. Олар, ең алдымен, ғалымдардың құзыретін күшейтеді. Әлемдік жетекші ғылыми орталықтардағы тағылымдамалар қазақстандық зерттеушілерге зерттеу жобаларына озық әдістемелерді, жабдықтарды және ғылыми тәсілдерді меңгеруге мүмкіндік береді. Шетелдік ғылыми практика ғылыми байланыстарды кеңейтеді, халықаралық бағдарламалар жаһандық ғылыми желілерге қол жеткізуге мүмкіндік береді, бұл ынтымақтастыққа, жарияланымдарға және ірі халықаралық жобаларға қатысуға ықпал етеді. Халықаралық ғылыми, білім беру және мәдени алмасудың арқасында білікті кадрлар жетілдірілуде. Мұндай бағдарламалар ғылыми-зерттеу қызметін жаңғыртуға және технологиялар трансферіне ықпал етеді. «Болашақ» бағдарламасының «500 ғалым» жобасына келетін болсақ, бастама өзінің тиімділігін дәлелдеді, ал зерттеушілерді мақсатты қолдауға бағытталған «500 ғалым» жобасы отандық ғылымды нығайтудың негізгі құралы бола алады. Алайда оның жетістігі бірқатар факторларға байланысты болады. Біріншіден, білімнің мақсатты интеграциясы: шетелде алған білім мен технологиялардың Қазақстандағы нақты ғылыми және қолданбалы жобаларда қолданылуы маңызды. Екіншіден, мамандарды қайтару үшін жағдай жасау: ғалымдар жобаларды лайықты қаржыландыруды, жаңғыртылған инфрақұрылымды және бәсекеге қабілетті жалақыны қоса алғанда, Қазақстандағы өз мансабының болашағын көруі тиіс. Үшінші, маңызды фактор - бағдарламаны кеңейту: көптеген мамандар мен зерттеу бағыттарын, әсіресе жасанды интеллект, лингвомәдениеттану, лингводидактика, шет тілін оқыту әдістемесі, биотехнология және жаңартылатын энергетика салаларын қамту.

Егер мемлекет ғылымды қолдау және халықаралық ғылыми қоғамдастыққа интеграциялау бағдарламаларын дамытуды жалғастыратын болса, онда қазақстандық ғылым отандық экономиканы, өндірісті, сондай-ақ отандық білім беру жүйесін дамыту үшін маңызды болып табылатын елеулі табыстарға қол жеткізе алады. Бұл жағдайда «500 ғалым» бағдарламасы уақытша шара ғана емес, ұзақ мерзімді ғылыми жоспарлаудың негізі бола алады. Біз сондай-ақ UNESCO және Eu Horizon сияқты халықаралық ғылыми қорлармен және ұйымдармен өзара іс-қимылды кеңейту туралы айтуға тиіспіз, бұл қаржыландыруды күшейтуге және қазақстандық ғылымның беделін арттыруға мүмкіндік береді.

"Болашақ" және "500 ғалым" сияқты бағдарламаларды іске асыруға, оларды стратегиялық ұлттық басымдықтарға интеграциялауға, жас зерттеушілер үшін жағдай жасауға және Қазақстанның жаһандық ғылыми кооперацияға белсенді қатысуына деген жүйелі қадам ғана отандық ғылымның тұрақты дамуын және оны халықаралық аренада тануды қамтамасыз етеді деп ойлаймын.

-  Кәсіби сапарының басында тұрған және қай салада жұмыс істеу керектігін таңдау үстінде жүрген жастарға не кеңес бере аласыз. Білім алу үшін қай елге баруға кеңес берер едіңіз?

Ең бастысы - еңбек нарығындағы трендтерді, өз мүдделері мен қабілеттерін зерттеу. Хобби, мектеп пәндерін оқу, әлеуметтік, қоғамдық, білім беру және еріктілер жобаларына қатысу арқылы ненің шынымен қызықты екенін түсіну маңызды. Жақын арада қандай мамандықтар сұранысқа ие болатынын талдау қажет. Менің берер негізгі кеңесім: бағытты өзгертуден қорқудың қажеті жоқ. Қазіргі әлем тез өзгеруде және көптеген табысты адамдар қызмет салаларын өзгертуде. Оқу — бұл соңғы нүкте емес, тек бастамасы. Қандай таңдау болмасын, сыни тұрғыдан ойлау, коммуникация, жобаларды басқару және шет тілдерін білу сияқты дағдылар әрқашан пайдалы болады.

Ең жақсы таңдау таңдалған қызмет саласына байланысты. АҚШ пен Канада жоғары технологиялық салалар - IT, жасанды интеллект, медицина үшін қолайлы. Германия мемлекеттік университеттерде, әсіресе инженерия және машина жасау сияқты техникалық мамандықтарда ақысыз немесе қол жетімді білімімен танымал. Нидерланды ағылшын тіліндегі бағдарламаларымен және экология мен тұрақтылықтағы мықты позицияларымен даңқы шыққан. Оңтүстік Корея мен Жапония: электроника, робототехника немесе биотехнологияда инновация жасағысы келетіндерге таптырмас елдер. Ұлыбритания мен Австралия заң, халықаралық қатынастар, медицина және жаратылыстану ғылымдарын зерттеуге қолайлы. Скандинавия елдері - Швеция, Финляндия - экология, тұрақты даму және әлеуметтік кәсіпкерлік саласындағы көшбасшылар.

Үйге жақын болғысы келетіндер үшін қазақстандық Назарбаев Университетін немесе Ресейдегі ММУ/СПМУ қарастырған жөн. Қазақстан академиялық ұтқырлық бағдарламаларын да белсенді дамытуда. Білім жолын таңдау бағытындағы өз тәжірибемді ескере отырып, мен Ресейдегі ҚФУ-ін ұсынамын, ол көптеген бағыттар мен дайындық профильдерін ұсынады.

Жастар үшін шетелде білім беру тек білім ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғаны қалыптастыратын және жаһандық ойлауды дамытатын тәжірибе екенін есте ұстаған жөн.

Егер сіз шетелде оқуды жоспарласаңыз, алдын-ала дайындықты бастаңыз: университеттердің талаптарын зерттеңіз, TOEFL, IELTS сияқты тілдік тесттерден өтіңіз. Стипендия бағдарламаларын қарастыруға болады, мысалы, қазақстандық "Болашақ", Erasmus, Fulbright.

Ұзақ мерзімді мақсаттар қою керек, бірақ жаңа мүмкіндіктер мен сын-қатерлерге ашық болу керек.

- Шетелдік тағылымдамадан Қазақстанға оралғаннан кейінгі жоспарларыңыз?

Әрине, бұл қаншалықты қарапайым болып көрінсе де, Қазақстандағы жоғары мектепте шет тілін оқыту әдістемесін жетілдіру үшін Қазан федералды университетінің тәжірибесін қолдану. Мен айтқанмын, ҚФУ күшті филологиялық мектебімен, түркологияға баса назар аударумен және лингвистикалық зерттеулерде заманауи технологияларды қолданумен танымал. Тағылымдамадан кейін зерттеу әдістерін бейімдеу, корпустық лингвистиканы, салыстырмалы және мәдениетаралық зерттеулерді қазақстандық ғылыми тәжірибеге енгізу бойынша жұмыс істеуді жоспарлап отырмын. Этнолингвистиканың дамуы: ағылшын тілін шет тілі мәдениетінің призмасы арқылы зерттеу – ғылыми тағылымдамадан өткеннен кейін мен жалғастыратын маңызды тақырып.

Халықаралық ынтымақтастықта тәжірибе жинақтай отырып, ҚФУ және басқа да университеттермен бірлескен ғылыми жобалар құру жөніндегі жұмысты жалғастырғым келеді. Маған цифрлық филологияға, мәдениетаралық зерттеулерге және шет тілін және мәдениетаралық коммуникацияны оқыту әдістемесіне баса назар аудара отырып, жаңа пәндер құру мүмкіндіктері өте қызықты, менің ойымша, осы бағытта даму керек.

«500 ғалым» бағдарламасының әрбір қатысушысының басты міндеті - алған тәжірибені мемлекетті қолдау үшін пайдалану.

- Қызықты әңгімеңізге рақмет.

Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің медиа орталығы
Байланыс телефоны: 8(7242) 26-21-34
 e-mail: media_korkyt@mail.ru